ანდაზები

რა არის ანდაზა?

ანდაზა (ლათ. proverbium) ხალხური სიტყვიერების ჟანრი (შეიძლება იყოს ლიტერატურულიც); სინამდვილის გონებამახვილურად განზოგადება. დამრიგებლობითი შინაარსის იუმორისტულ-სატირული ხასიათის თქმა. ანდაზათა უმრავლესობა რაიმე საყოველთაოდ მიღებულ ნორმას ან პრაქტიკულ კონცეფციას გამოხატავს. ანდაზა, რომელიც აღწერს ქცევის ნორმას შეიძლება იწოდოს, როგორც „მაქსიმი“. თუ ანდაზა გამოირჩევა განსაკუთრებით დახვეწილი სტილით, მას „აფორიზმი“ ეწოდება. ანდაზები ხშირად ნასესხებია სხვადასხვა ენებიდან და კულტურებიდან და ზოგჯერ თანამედროვეობაში ერთ ენაზე მეტი წყაროდან მომდინარეობს. ანდაზათა შესწავლას პარემიოლოგია ჰქვია.

მიუხედავად დამრიგებლური ხასიათისა, მცდარია აზრი იმის შესახებ, თითქოს ანდაზა აუცილებლად წარმოადგენს სიბრძნეს (სახალხო სიბრძნეს) ან გვაწვდის პროგრესულ მორალურ-ეთიკურ ნომრას. ხშირია მაგალითი იმისა, რომ ანდაზა ეფუძნებოდეს უმეცარ, მაგრამ ხალხში გავრცელებულ საერთო აზრს. არ არის გამართლებული ანდაზის ჩართვა ბავშვთა აღმზრდელობით პრაქტიკაში - ახსნისა და დასაბუთების გარეშე.

	მამამ შვილი დედას არ უნდა აუმხედროსო.
	ცხენი თუ სადავით მიგყავს, სიარულით არ დაიღლებიო.
	სიტყვას ვერ დაეწევიო.
	ნამდვილი მხატვარი ყოველთვის გადაუხდის აბორტის საფასურს მენატურე ქალს.
	ვირს რქა არ ამოუვიდა და თავი პატარა ეგონაო.
	შვილი მშობელს თვალს არ უბრიალებსო.
	სამშობლო მტკივა, სულით ხორცამდე მძრავს და მარყევს, მთლად მაზანზარებს.
	მიყვარს ყველაფერი სადა, მიყვარს ყველაფერი ძველი.
	ლამაზი ცოლის პატრონსა - ძაღლი უნდა ჰყვეს ფრთხილიო.
	გლახა მოყვარეს კაი მტერი სჯობიაო.
	იაფი ყველაზე ძვირიაო.
	ნუგეში თავმოჭრილ მკვდარსაც ეთქმისო.
	კაცი არ ეთქმის ბოროტს და ქლესას, ვინც მოყვასს მტრობს და სამსალით გესლავს.
	თეთრი თხისა ხარ ციკანო, შორით გეტყობა ვაცობა, დღეს ღვინო გალაპარაკებს, ხვალ ვნახოთ შენი კაცობა.
	მტერი რომ ცხვირწინ დაგისკუპდება, რა დროს ქეიფია, ხმალი ვიღამ უნდა ალესოსო?
	შენ გძინავს, ვალი კი იზრდებაო.
	ტყეში ტურა არ გამოილევა.
	პატარა ეშმაკი დიდ ეშმაკს ატყუებდაო.
	საბუდრით ამოღებული კვერცხი სჯობს ნაყიდსაო.
	არა გიშავს თუთარაო, თუკი არა გიჩანს რაო.
	პანღური მეტკინება და არ მეწყინებაო.
	გიჟი ქალაქს მიდიოდა, რა მიჰქონდა, რა მოჰქონდა?
	ჰა, შორსწასული და ჰა, შინმოუსვლელიო.
	მუშას - საჭმელი, მუქთას - არაფერიო ან­და­ზა ზე­პირ­სი­ტყვი­ე­რე­ბის ჟან­რია, ის რე­ა­ლო­ბას გო­ნე­ბა­მახ­ვი­ლუ­რი ფრა­ზით გან­სა­ზღვრავს. იუ­მო­რის­ტულ-სა­ტი­რუ­ლი ნათ­ქვა­მი, რო­მე­ლიც თა­ო­ბი­დან თა­ო­ბას ზე­პი­რად გა­და­ე­ცე­მა, ყო­ველ­თვის რა­ღა­ცას გვას­წავ­ლის, მაგ­რამ მი­უ­ხე­და­ვად ან­და­ზის დამ­რი­გებ­ლუ­რი ხა­სი­ა­თი­სა, მცდა­რია მო­საზ­რე­ბა, თით­ქოს ან­და­ზა აუ­ცი­ლებ­ლად ხალ­ხუ­რი სიბ­რძნის ნი­მუ­შია, ან მო­რა­ლი­სა და ეთი­კის ნორ­მა. ისე­თი ან­და­ზე­ბიც არ­სე­ბობს, როცა ისი­ნი უმე­ცარ აზრს ეფუძ­ნე­ბა, თუმ­ცა ხალ­ხში მყა­რად გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი სა­ერ­თო მო­საზ­რე­ბაა. სპე­ცი­ა­ლის­ტე­ბი ამ­ბო­ბენ, რომ ბავ­შვე­ბის აღ­ზრდა­ში ან­და­ზე­ბის ჩარ­თვა ახ­სნი­სა და და­სა­ბუ­თე­ბის გა­რე­შე გა­მარ­თლე­ბუ­ლი არ არის. მი­უ­ხე­და­ვად ამი­სა, ადა­მი­ა­ნე­ბი ამა თუ იმ ფაქ­ტის, მოვ­ლე­ნის, ამ­ბის სა­პა­სუ­ხოდ, ან­და­ზებს მე­ტყვე­ლე­ბა­ში ხში­რად იყე­ნე­ბენ, მაგ­რამ მათ ცხოვ­რე­ბა­ში თით­ქმის არას­დროს ით­ვა­ლის­წი­ნე­ბენ. გვინ­და, მა­სობ­რი­ვად გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი ცნო­ბი­ლი ქარ­თუ­ლი ან­და­ზე­ბი გა­გახ­სე­ნოთ, რომ­ლებ­საც სა­უ­ბარ­ში ამა თუ იმ შემ­თხვე­ვის სა­ი­ლუსტრა­ცი­ოდ თუ და­სა­დას­ტუ­რებ­ლად ვამ­ბობთ ხოლ­მე: ეგრე არ უნდა, თა­ყაო, შენ რომ მა­მუ­ლი გაჰ­ყაო. ადრე ამ­დგარ­სა კურ­დღელ­სა, ვერ და­ე­წე­ვა მწე­ვა­რი. ცუდი შემ­ნა­ხა­ვი ქურ­დზე უა­რე­სი­აო. ავი ძაღ­ლი არც თვი­თონ შე­ჭამს, არც სხვას აჭ­მევ­სო. ამი­რან გულ­ში მღე­რო­და - მთე­ბი ბანი მო­მე­ცი­თო. ამ­ღვრე­ულ წყალ­ში თევზს ად­ვი­ლად იჭე­რე­ნო. ან ვირი დარ­ჩე­ბა, ან ვი­რის პატ­რო­ნიო. არ გა­თეთრდე­ბა ყო­რა­ნი, რაც გინ­და ხეხო ქვი­ში­თა. არა მკი­თხე მო­ამ­ბეო, მი­ტყი­პეს და მი­აგ­დე­სო. ას­ჯერ გა­ზო­მე და ერთხელ გა­ჭე­რიო. აქ­ლე­მის და ნემ­სის ქურ­დი, ორი­ვე ქურ­დი­აო. ენას ძვა­ლი არა აქ­ვსო. რაც მო­გი­ვა და­ვი­თაო, ყვე­ლა შენი თა­ვი­თაო. ერთი თხი­ლის გული ცხრა ძმამ გა­ი­ყოო. ერთი მერ­ცხა­ლი გა­ზა­ფხულს ვერ მო­იყ­ვან­სო. ერ­თმა ტა­ლა­ხი­ან­მა ღორ­მა ასი ღორი გას­ვა­რაო. ეს ქვე­ყა­ნა კიბე არის: ზოგი ადის, ზოგი ჩა­მო­დი­სო. ახა­ლი ცო­ცხი კარ­გად გვი­სო. არა შეჯ­და მწყე­რი ხესა, არა იყო გვა­რი მი­სიო. ბავ­შვის პი­რით ჭეშ­მა­რი­ტე­ბა ღა­ღა­დებ­სო. ბავ­შვს ჰკი­თხეს, რად სტი­რი, გამ­დის და ვტი­რიო. ბარი-ბარ­სა, თოხი-ტარ­საო. კარ­გი ცხე­ნი მათ­რახს არ და­იკ­რავ­სო. ბედი მო­მეც და სა­ნეხ­ვე­ზე გა­და­მაგ­დეო. გამ­გო­ნი გა­ი­გო­ნებ­სო. გამ­შვე­ლე­ბელს მეტი მოხ­ვდე­ბაო. გა­რე­უ­ლი მო­ვი­და, ში­ნა­უ­რი გა­აგ­დოო. გა­ჭირ­ვე­ბა მიჩ­ვე­ნე და გაქ­ცე­ვას გიჩ­ვე­ნე­ბო. დე­დის წინ მარ­ბე­ნალ კვიცს, მგე­ლი შე­შ­ჭამს, ან მგლის­ფე­რი ტუ­რაო. ამ ან­და­ზებ­ში ზო­გი­ერ­თი შე­იძ­ლე­ბა სა­კა­მა­თოც კი იყოს, არის თუ არა ჭკუ­ის­და­სა­რი­გე­ბე­ლი, მაგ­რამ ფაქ­ტია, რომ თი­თო­ე­ულ მათ­განს ადა­მი­ა­ნე­ბი მე­ტყვე­ლე­ბა­ში ხში­რად იყე­ნე­ბენ. რაც არ უნდა იყოს, ვფიქ­რობ, რომ ცხოვ­რე­ბა­ში (ნე­ბის­მი­ერ შემ­თხვე­ვა­ში) ამ ან­და­ზე­ბის გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბა სა­სარ­გებ­ლო იქ­ნე­ბო­და... იქ­ნებ ამ­დე­ნი შეც­დო­მაც არ დაგ­ვეშ­ვა?!